Σταθμός 4
Ένα σημαντικό τμήμα του ελληνορθόδοξου πληθυσμού της Τουρκίας ήταν τουρκόφωνο. Συναντά κανείς τουρκόφωνους οικισμούς και πόλεις στις περισσότερες περιοχές της Τουρκίας, από τα Άδανα μέχρι το Καρς. Μπορούμε όμως να διακρίνουμε τις παρακάτω μεγάλες ομάδες:

(Μ)Παφραλήδες: τουρκόφωνοι που προέρχονται από την περιοχή της (Μ)Πάφρας και όλο το δυτικό Πόντο αλλά και από γειτονικές περιοχές.
Καραμανλήδες: ο όρος περικλείει τους τουρκόφωνους της Καππαδοκίας, αλλά συχνά και όλους τους τουρκόφωνους από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας.
(Μ)Προυσαλήδες: οι τουρκόφωνοι που προέρχονται από την περιφέρεια της Προύσας.
Γκαγκα(β)ούζοι: πρόκειται για τουρκόφωνους από το ευρωπαϊκό οθωμανικό τμήμα, μέρος των οποίων εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, κυρίως στο νομό Έβρου. Μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών μερικές από αυτές τις κοινότητες διατηρούσαν μιαν ιδιαίτερη πολιτιστική παράδοση, η δε γνώση της ελληνικής ήταν περιορισμένη σε πολλές από αυτές, κάτι που συνεχίστηκε ακόμη και τη δεκαετία του 1950. Στους νομούς Δράμας, Σερρών, Καβάλας, Κοζάνης, Θεσσαλονίκης αλλά και Πέλλας είναι εγκατεστημένο μεγάλο τμήμα των τουρκόφωνων. Σε όλη τη βόρεια Ελλάδα αλλά και στο λεκανοπέδιο της Αττικής εγκαταστάθηκε επίσης ικανός αριθμός τουρκόφωνων. Σε αρκετά χωριά στη βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία και Θράκη) επαρκείς ομιλητές ηλικίας σαράντα χρονών δεν είναι η εξαίρεση, αν και η διαφορά ανά περιοχή αλλά και ομάδα καταγωγής είναι μεγάλη. Σε ορισμένους οικισμούς ακόμη και νέοι γνωρίζουν την τουρκική. Οι τουρκόφωνοι δε δέχτηκαν σημαντικές διοικητικές ενοχλήσεις για εγκατάλειψη της γλώσσας. Κανένα ενδιαφέρον, εκτός εξαιρέσεων, δε φαίνεται για τη διάσωση και καλλιέργεια της γλώσσας. Στις αρχές του 20ού αιώνα τουρκόφωνοι ήρθαν από τη Ρωσία (ή τη Σοβιετική Ένωση), όπως οι Τσαλκαλήδες (από την Τσάλκα της Γεωργίας) και άλλοι. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τα χωριά της Ζίχνης Σερρών και δύο της Ροδόπης όπου και σήμερα ακόμη επιβιώνει η τουρκική γλώσσα. Πρόκειται για ντόπιο ορθόδοξο πληθυσμό, που θα μπορούσαμε να εντάξουμε στους Γκαγκαούζους.