Η κριτική ικανότητα σημαίνει να αντιληφθώ σε τι μπορεί να μου χρησιμεύσει η ιστορία που μαθαίνω για να καταλάβω καλύτερα αυτό που συμβαίνει γύρω μου σήμερα.

Μια διαδεδομένη αντίληψη, την οποία και το σχολείο καλλιεργεί, είναι ότι η ιστορία «διδάσκει». Ότι πρέπει να μαθαίνουμε ιστορία για να παίρνουμε παράδειγμα από τα κατορθώματα και τα λάθη των παλαιοτέρων.

Η αντίληψη αυτή δεν είναι σωστή. Και αυτό γιατί περιορίζει τη γνώση για το παρελθόν σε ό,τι μπορεί να αποτελέσει «μάθημα», υπάγει δηλαδή τη γνώση σε σκοπιμότητα.

Υπάρχουν βέβαια πολλές δημόσιες χρήσεις της ιστορίας που το κάνουν αυτό, μουσεία, μνημεία, επέτειοι κ.ά.

Ωστόσο, η συστηματική ιστορική γνώση προσφέρει κάτι πιο σύνθετο και γι' αυτό πιο χρήσιμο: την αίσθηση της αλλαγής μέσα στο χρόνο, της πολυπλοκότητας των φαινομένων, των πολλαπλών δυνατών προσεγγίσεων στα ζητήματα.

Μου επιτρέπει να τοποθετώ τα γεγονότα της επικαιρότητας σε ένα βάθος χρόνου, να διακρίνω αν ό,τι παρουσιάζεται σαν καινοφανές είναι πράγματι, να αποφεύγω καλύτερα τους σκοπέλους της ιδεολογικής χειραγώγησης.

Μου δείχνει επίσης ότι το ερώτημα «τι υπήρχε πριν γίνω εγώ αυτό που είμαι σήμερα» (ένα συχνό και καθ' όλα έγκυρο ερώτημα που θέτουν τα παιδιά σε διαφορετικές ηλικίες) συνδέει το παρόν μου με μυριάδες δυνατές όψεις του παρελθόντος και μέσα από αυτή τη διαδικασία με αγκιστρώνει πιο σταθερά στο σημερινό μου παρόν.