«Δημιουργική διδασκαλία» και δημιουργικότητα

Όπως τόνιζε ένας σημαντικός θεωρητικός της εκπαίδευσης, ο Ίβαν Ίλλιτς: «Η δημιουργική διδασκαλία βασίζεται στην αμοιβαία σχέση μεταξύ δασκάλου και παιδιού όπου και οι δύο κατέχουν μερικά από τα κλειδιά που οδηγούν σε συλλογικές μνήμες. Στη δημιουργία συνθηκών που επιτρέπουν στο μαθητή να αναπτύξει πρότυπες αντιδράσεις, έτσι ώστε να προαχθεί η μάθηση. Στηρίζεται στην αυστηρή πρόθεση να χρησιμοποιηθούν δημιουργικά οι μνήμες αυτές. Δεν μπορεί να βασίζεται στην άσκηση μέσα στην τάξη, αλλά στην έκπληξη που θα δημιουργήσει το αναπάντεχο ερώτημα ώστε να ανοίξει νέους ορίζοντες στους ερευνητές (το δάσκαλο και το παιδί)».  

Η μάθηση λοιπόν προάγεται μέσα σε ένα περιβάλλον δημιουργικότητας. Αν σκεφτούμε τι είναι δημιουργικότητα, θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ως την ενεργοποίηση του ανθρώπου με στόχο να πραγματώσει τις δυνατότητες που υπάρχουν μέσα του. Με απλά λόγια, η προσπάθεια να καλυτερέψει τη ζωή του. Η δημιουργική συμπεριφορά εκφράζεται με την επινοητικότητα, τη σύνθεση και το σχεδιασμό. Απαιτεί φαντασία, πρωτοβουλία και δύναμη σκέψης. Θα μπορούσαμε επίσης να ορίσουμε τη δημιουργικότητα ως «αποκλίνουσα σκέψη-δράση», γιατί η απόκλιση είναι πρωτοτυπία.  

Τι συμβαίνει όμως στα σχολεία; Θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, ενώ οι θεωρίες που διέπουν την εκπαίδευση υποστηρίζουν την άποψη ότι ο μαθητής πρέπει να συμμετέχει ενεργά και να εμπλέκεται στη διαδικασία μάθησης, η πραγματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας αποδεικνύει πως τελικά κυριαρχούν η επανάληψη και η συνήθεια αντί της επινόησης ιδεών και της καλλιέργειας της δημιουργικότητας. Γνωρίζουμε καλά ότι στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας η «αποκλίνουσα» σκέψη αναστέλλεται συνήθως, ενώ προβάλλονται η ομοιομορφία και η μετριότητα ως αγαθά όχι μόνο στη μαθητική κοινότητα αλλά και στην ευρύτερη κοινωνία. Έτσι, στην πράξη προάγεται η παθητική μάθηση, παρόλο που θεωρητικά προβάλλεται η ενεργητική.  

Αυτή η έλλειψη ενθάρρυνσης, εμπιστοσύνης και δημιουργικού κλίματος στο χώρο της εκπαίδευσης δημιουργεί συνθήκες που αδυνατούν να κινητοποιήσουν τους μαθητές, που τους τοποθετούν στο μόνιμο ρόλο του παθητικού δέκτη. Αντίθετα, αν η έκπληξη, το αναπάντεχο και η αληθινή δημιουργία ενθαρρυνθούν με τη χρήση των κατάλληλων παιδαγωγικών μεθόδων, τα αποτελέσματα μπορούν να είναι εντυπωσιακά.