Πώς εκδηλώνονται οι κοινωνικές διαφορές στο σχολείο;
Ας ξαναγυρίσουμε στις δύο μικρές μαθήτριες του νηπιαγωγείου. Οι κύριοι άξονες με βάση τους οποίους περιγράφει η εκπαιδευτικός τη στάση τους απέναντι στο σχολείο είναι δύο:

α) η σχέση τους με το λόγο, προφορικό αλλά και γραπτό, και
β) η σχέση τους με τους κανόνες του σχολείου.

Χρειάζεται εδώ να σημειώσουμε ότι δεν αναφέρεται ρητά το γνωστικό επίπεδο (ή η επίδοση), που αυτόματα θα εμφανιζόταν αν επρόκειτο για άλλη βαθμίδα. Η απουσία αυτή οφείλεται στην ιδιαιτερότητα του νηπιαγωγείου, που δίνει πολύ λιγότερη έμφαση, σε σχέση με τις άλλες σχολικές βαθμίδες, στη μετάδοση συγκεκριμένου γνωστικού περιεχομένου.

Πρώτο παράδειγμα    Δεύτερο παράδειγμα
 
Στην περίπτωση του πρώτου παιδιού, η προσαρμογή στο σχολείο γίνεται αβίαστα. Εκείνο που φαίνεται να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο είναι οι ικανότητες στο χειρισμό του λόγου. Αυτό άλλωστε είναι και το κεντρικό στοιχείο της περιγραφής που κάνει η εκπαιδευτικός. Όπως εύστοχα επισημαίνει, η Κατερίνα δεν έχει μόνο «πλούσιο λεξιλόγιο», αλλά επίσης ελέγχει πλήρως τους κανόνες χρήσης του λόγου στο σχολικό περιβάλλον, σε συνθήκες δηλαδή επικοινωνίας τις οποίες χαρακτηρίζει η ιεραρχική σχέση (προς τη δασκάλα) ή το οργανωμένο πλαίσιο (οργανωμένη συζήτηση). Η εξοικείωση με το βιβλίο και το γραπτό λόγο, που έχει ήδη από το σπίτι, την κάνει να ανταποκρίνεται περίπου αυθόρμητα στις απαιτήσεις του νηπιαγωγείου και να επιτελεί χωρίς κανένα κόπο το πολύ δύσκολο πέρασμα στη γραφή. Συνολικά η σχέση της με τη σχολική τάξη (με τη δασκάλα και τους συμμαθητές) συγκροτείται με «όχημα» το λόγο (λύνει τις συγκρούσεις με τη συζήτηση, στηρίζει τις διεκδικήσεις της σε επιχειρήματα), αποκλείοντας έτσι την ένταση ή τη βιαιότητα των σωματικών αντιδράσεων. Γενικότερα, εμφανίζει σημαντικές πνευματικές ικανότητες και συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός θετικού προτύπου.
Εντελώς αντίθετη εμφανίζεται η περίπτωση του δεύτερου παιδιού, για το οποίο η προσαρμογή στο σχολείο είναι μια επίπονη διαδικασία. Αδυνατεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του νηπιαγωγείου, δεν τα καταφέρνει στις εργασίες που πρέπει να κάνει, αντιδρά βίαια και επιθετικά. Στην περιγραφή η έμφαση δίνεται στα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς που ξεφεύγουν πολύ από τους σχολικούς κανόνες. Σε αντίθεση με την προηγούμενη εικόνα, τα συναισθήματα ή οι επιθυμίες δεν εκφράζονται μέσα από το λόγο (με τη διπλή έννοια της γλώσσας και της λογικής) ούτε ελέγχονται από αυτόν, αλλά εκδηλώνονται άμεσα και έντονα διαταράσσοντας την κανονικότητα της τάξης. Η εικόνα είναι έντονα αρνητική. Ακόμα και η μοναδική αναφορά σε ένα θετικό χαρακτηριστικό (η οποία γίνεται συγκριτικά, μέσα από μια αμήχανη αρνητική διατύπωση «δεν είναι λιγότερο έξυπνη») παραμένει μετέωρη, αφού τίποτε δεν τεκμηριώνει πώς εκδηλώνεται αυτή η εξυπνάδα.
  Τι ρόλο παίζει η κοινωνική προέλευση;