Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό;

Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν αρκεί να κατανοήσει κανείς θεωρητικά τα επιχειρήματα. Η ιδέα των φυσικών χαρισμάτων είναι πολύ βαθιά ριζωμένη σε όλους μας και η αποδυνάμωσή της απαιτεί αναγκαστικά μακρόχρονες διαδικασίες. Ακόμη κι όταν καταρρέουν τα μέχρι πρότινος αποδεκτά ερμηνευτικά σχήματα, η αντίληψή μας και οι πρακτικές μας συνεχίζουν να είναι εμποτισμένες από τις προηγούμενες έννοιες, χωρίς συνήθως να το συνειδητοποιούμε. Μπορεί οι εκπαιδευτικοί σήμερα να είναι πρόθυμοι να αναγνωρίσουν ότι η σχολική επιτυχία δεν είναι θέμα εγγενών νοητικών ικανοτήτων, ταυτόχρονα όμως συχνά περιγράφουν ως «χαρισματικά παιδιά» τους καλούς μαθητές τους.

Μια άλλη ερμηνεία της σχολικής αποτυχίας, πολύ ισχυρή στους εκπαιδευτικούς κύκλους, είναι η ερμηνεία της «πολιτισμικής στέρησης» ή του «κοινωνικο-μορφωτικού ελλείμματος»

. Σύμφωνα με αυτήν, την κύρια ευθύνη για την κακή σχολική επίδοση των μαθητών φέρει το «στερημένο ―κοινωνικά και μορφωτικά― οικογενειακό τους περιβάλλον». Η ερμηνεία αυτή αφορούσε αρχικά (στις ΗΠΑ κυρίως) στα παιδιά των μειονοτήτων, χρησιμοποιήθηκε όμως συνολικά για τα παιδιά που προέρχονταν από τα λαϊκά στρώματα, τα οποία περιγράφονται με πολύ αρνητικούς όρους: μιλούν «φτωχή» γλώσσα, «δεν έχουν ερεθίσματα», «έχουν πολύ χαμηλές φιλοδοξίες», ζουν συχνά σε «αποδιοργανωμένες οικογένειες». Ζώντας σε συνθήκες πολιτισμικής «ένδειας» δεν έχουν καμιά εξοικείωση με την κουλτούρα, δεν καλλιεργούν τις διανοητικές τους ικανότητες και άρα είναι «φυσικό» να αποτυγχάνουν. Μοιάζει λοιπόν αυτονόητο ότι το σχολείο δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα για να ανατρέψει την αρχική «ελλειμματική» κατάσταση αυτών των ομάδων μαθητών. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ερμηνευτικό σχήμα διαφορετικό από αυτό των «φυσικών χαρισμάτων», το οποίο όμως λειτουργεί εξίσου ντετερμινιστικά. Στη μία περίπτωση είναι η φύση (η ύπαρξη ή η απουσία «χαρισμάτων») που προκαθορίζει τη σχολική επιτυχία ή αποτυχία, στην άλλη το οικογενειακό (κοινωνικό) περιβάλλον, ανάλογα με τα μορφωτικά-πολιτισμικά του χαρακτηριστικά. Και το σχολείο; Είναι πράγματι απαλλαγμένο από την ευθύνη; Είναι όντως ουδέτερο απέναντι στις κοινωνικές διαφορές των μαθητών του;