Και μετά;


Το τέλος της παρέμβασης ανέδειξε μια επιπλέον σειρά ερωτημάτων για τον τρόπο με τον οποίο τα αποτελέσματά της θα μπορούσαν να συνδεθούν με την υπόλοιπη εκπαιδευτική πραγματικότητα. Έχει δημιουργηθεί εκπαιδευτικό υλικό, έχει αποκτηθεί εμπειρία, έχουν δοκιμαστεί στην πράξη μια σειρά από εκπαιδευτικά εργαλεία, οι ίδιοι οι εμπλεκόμενοι έχουν δοκιμαστεί σε μια «αποδομητική διαδικασία». Με ποιο τρόπο θα μπορούσαν όλα αυτά να συνδεθούν με τη σχολική πραγματικότητα και να αποτελέσουν μόνιμα εργαλεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας; Όσον αφορά στις συγκεκριμένες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, πρέπει να επισημάνουμε ότι δε γνώρισαν συνέχεια και παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό «ξεκομμένες από την υπόλοιπη σχολική πραγματικότητα». Όσον αφορά στους εμπλεκόμενους εκπαιδευτικούς, συνέχισαν να δουλεύουν στο σχολείο όπως και πριν, αυτή τη φορά, όμως, με λιγότερες ενοχές. Αυτό συνέβη γιατί μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία σαφώς και αποκτήθηκε αυτοπεποίθηση ότι μπορούμε να δουλέψουμε με την ετερότητα. Μερικώς, ίσως καταφέραμε κάποια πράγματα. Σαφώς και βελτιώθηκε η εικόνα του σχολείου στη μειονοτική κοινότητα. Φάνηκε ότι το σχολείο μπορεί να είναι και κάτι διαφορετικό από αυτό που είχαν μέχρι τότε όλοι στο μυαλό τους. Επίσης ότι μπορεί και σε ένα ασφυκτικό περιβάλλον να γίνουν πράγματα διαφορετικά. Ότι τέλος, πέρα από το μειονοτικό και το ελληνικό σχολείο, μπορεί να υπάρξει και ένα μοντέλο διαφορετικό. Όμως θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η συγκεκριμένη παρέμβαση δε δημιούργησε προϋποθέσεις για να έχει συνέχεια, πολλά από αυτά που αποκομίσαμε παρέμειναν βιώματα και δε φάνηκε να έχουν ορατές επιπτώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία.  

Διαπιστώσαμε ότι η ανάδειξη της ετερότητας είναι μια συγκρουσιακή διαδικασία που κάθε φορά διαμορφώνεται ανάλογα με τα άτομα που συμμετέχουν και τις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες αυτά βρίσκονται. Καταλάβαμε ότι δεν υπάρχουν «συνταγές» και μοντέλα για τον τρόπο που διαχειρίζεσαι την επαφή σου με το «διαφορετικό», ότι δεν αρκεί να προσπαθήσεις να αντικαταστήσεις το υπάρχον κλειστό σχήμα αναφορών, ερμηνειών και προσανατολισμού του εκπαιδευτικού συστήματος με ένα άλλο περισσότερο ανοικτό. Διαπιστώσαμε ότι δεν επαρκούν απλώς και μόνο γνώσεις για το διαφορετικό. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται προσωπική εμπλοκή. Η περισσότερη δουλειά πρέπει να γίνει σε προσωπικό επίπεδο, να ξεπεράσεις τον εφησυχασμό της ομοιογένειας, να αποδεχτείς και να διαχειριστείς τις πολλαπλές προσωπικές σου ταυτότητες, διαδικασία συχνά επώδυνη.