Ο ρόλος των εκπαιδευτικών: αντιφάσεις και δυνατότητες

Είναι χαρακτηριστική η αντίφαση που συχνά χαρακτηρίζει τη στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων:
  • από τη μια μεριά δείχνουν μεγάλη ευαισθησία απέναντι στην οικονομική στέρηση και την κοινωνική αδικία που πλήττει ορισμένες κοινωνικές ομάδες,
  • από την άλλη μπορεί κανείς να διακρίνει μια ―συνήθως ακούσια και όχι συνειδητή― υποτίμηση στον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουν αυτές τις ομάδες.
Αυτό μπορεί κανείς να υποθέσει ότι οφείλεται στην απόσταση που αντικειμενικά τους χωρίζει από αυτές τις κοινωνικές ομάδες.

Η αναφορά που κάνει η εκπαιδευτικός στην εμφάνιση των δύο νηπίων στο αρχικό μας παράδειγμα περιέχει ίχνη μιας τέτοιας κοινωνικής εγγύτητας/απόστασης. Η εξωτερική εμφάνιση είναι ένας ορατός δείκτης της κοινωνικής διαφοράς. Αποτυπώνει όχι μόνο τις υλικές πλευρές αυτής της διαφοράς, την οικονομική ευμάρεια ή τη στέρηση, αλλά κυρίως τις συμβολικές της διαστάσεις. Το γούστο, οι αρχές δηλαδή με βάση τις οποίες κατασκευάζει κανείς την εξωτερική του εικόνα, ενώ θεωρείται κατεξοχήν προσωπικό ζήτημα, διαμορφώνεται κοινωνικά και χρησιμοποιείται ως κριτήριο κοινωνικής ιεράρχησης.

Κρίνουν οι εκπαιδευτικοί τους μαθητές τους με βάση την εξωτερική τους εμφάνιση; Θα ήταν παράλογο να ισχυριστεί κανείς κάτι τέτοιο. Όμως η «πάντα καλοντυμένη» Kατερίνα προδιαθέτει ευμενώς τη δασκάλα (γιατί αναγνωρίζει σε αυτήν οικεία χαρακτηριστικά), σε αντίθεση με την «κακή αισθητική» που χαρακτηρίζει το ντύσιμο της Χριστίνας.
Μια «αυτοεκπληρούμενη προφητεία»