Η γνώση του κοινωνικού πλαισίου και η σημασία της

Πολύ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να εργάζονται εκπαιδευτικοί σε ένα σχολείο και να γνωρίζουν ελάχιστα για τους μαθητές τους. Δεν έχουν καμιά πληροφόρηση για την οικογενειακή κατάσταση των μαθητών, τα ιδιαίτερα προβλήματά τους, τις συνθήκες ζωής τους, τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους. Ο χώρος του σχολείου φαντάζει αποκομμένος από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Η έλλειψη αυτή ενισχύεται και από την παντελή σχεδόν έλλειψη επικοινωνίας με τους γονείς, οι οποίοι θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια βασική «δεξαμενή πληροφοριών». Οι πληροφορίες αυτές θα μπορούσαν να κάνουν πιο ξεκάθαρη την εικόνα των μαθητών και να βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό να προσαρμόσει τη συμπεριφορά και τις μεθόδους του ανάλογα με τους βασικούς του συνεργάτες, τα παιδιά.  

Η έλλειψη αυτή ενός δικτύου σχέσεων δυσκολεύει τη λειτουργία του σχολείου και καθιστά την ουσιαστική παρέμβαση των διδασκόντων σχεδόν αδύνατη. Για να καταφέρει το σχολείο να παρέμβει ουσιαστικά και να δημιουργήσει συνθήκες και κίνητρα μάθησης στους μαθητές του, είναι απαραίτητο να γνωρίζει ποιοι είναι αυτοί οι μαθητές, τι χρειάζονται, ποιες είναι οι ιδιαιτερότητές τους, και μετά να αποφασίσει με ποιες μεθόδους θα παρέμβει και πού θα δώσει έμφαση. Ξέρουμε ότι η γνώση δεν είναι ένα «σακί» που το αδειάζουμε σε «άδεια κεφάλια» και περιμένουμε να καλύψουμε τα κενά. Εδώ και πολλά χρόνια οι παιδαγωγοί τονίζουν τη σημασία του κινήτρου για την ουσιαστική μάθηση, καθώς και την προτεραιότητα της απόκτησης δεξιοτήτων απέναντι στην απόκτηση γνώσεων. Για να δημιουργήσεις όμως κίνητρα σε κάποιον, πρέπει να ξέρεις σε ποιον απευθύνεσαι. Για να του μάθεις πώς να μαθαίνει, πρέπει να ξέρεις ποιος είναι.  

Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα όταν υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στο κοινωνικό περιβάλλον από όπου προέρχεται ο εκπαιδευτικός και σε εκείνο που διδάσκει. Η απόσταση αυτή (κοινωνική, πολιτιστική, οικονομική) συχνά οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων. Σε περιπτώσεις δε που υπάρχουν και ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά, π.χ. μειονοτικές ομάδες, η διαφορά εμφανίζεται ακόμα πιο μεγεθυσμένη και πολύ συχνά λείπουν εντελώς τα κλειδιά ερμηνείας και αλληλοκατανόησης. Σε αυτές τις δύσκολες καταστάσεις προβάλλει πιο επιτακτική η ανάγκη κατανόησης του κοινωνικού πλαισίου μέσα στο οποίο λειτουργεί το συγκεκριμένο σχολείο, ζει η μειονοτική ομάδα ―ιδιαίτερα όταν υπάρχουν στοιχεία κοινωνικού αποκλεισμού― και διαμορφώνονται τα νεότερα μέλη της, οι μαθητές μας.