Αν θεωρήσουμε τον πολιτισμό ένα σύνολο σημασιών, τότε η ανθρώπινη εμπειρία οργανώνεται κάθε φορά σύμφωνα με τις νοητικές και συμβολικές κατηγορίες του πολιτισμικού πλαισίου στο οποίο υπαγόμαστε.
Ας δούμε την πολιτισμική ετερότητα κάτω από αυτό πρίσμα.
Δύο άνθρωποι με διαφορετικές πολιτισμικές αναφορές που ζουν την ίδια «εμπειρία», όπως λέμε, δεν εγγράφουν αυτό που ζουν με ταυτόσημο τρόπο, με την έννοια ότι δεν προσλαμβάνουν τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο.
Για παράδειγμα, ένα ζώο όπως η αγελάδα δε σημαίνει το ίδιο πράγμα για έναν Ινδό και για έναν Έλληνα. Ενώ πραγματολογικά βλέπουν το ίδιο πράγμα, στην ουσία ο καθένας βλέπει κάτι άλλο, διότι το πολιτισμικό πλαίσιο από το οποίο αντλούν σύμβολα, ώστε να επενδύσουν με νόημα την πραγματικότητα, είναι διαφορετικό.
Οι υποκειμενικές εμπειρίες καθενός από εμάς λοιπόν είναι πολιτισμικές εμπειρίες.
Οι πιο συνηθισμένοι δείκτες της πολιτισμικής διαφοράς, όπως η γλώσσα, η εθνική ή εθνοτική καταγωγή ή η θρησκεία, αντανακλούν ένα μόνο επίπεδο διαφοροποίησης, αφού οι διαδικασίες μέσα από τις οποίες τα άτομα εντάσσουν τον εαυτό τους σε ομάδες, άρα συγκροτούν ένα συλλογικό εαυτό, είναι σύνθετες και εγγράφονται σε βάθος χρόνου.
Όμως στο εσωτερικό μιας κοινωνίας μπορεί η πολιτισμική εμπειρία να διαφοροποιείται ως προς παράγοντες όπως η κοινωνική τάξη, το φύλο, η ηλικία, αλλά και άλλους που τέμνονται με τους παραπάνω. Κάτω από αυτό το πρίσμα, μπορούμε να εντοπίσουμε πολλές διαφορετικές συνθήκες στις οποίες τα υποκείμενα καλούνται να διαχειριστούν την πολιτισμική διαφορά.
Για παράδειγμα, αν δούμε με τον τρόπο αυτό την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, μπορούμε να διακρίνουμε συνθήκες όπως οι εξής: ο μαθητής από το ορεινό χωριό που φοιτά σε σχολείο μεγάλης πόλης, ο πλειονοτικός δάσκαλος που διδάσκει σε ένα μειονοτικό σχολείο της Θράκης, ο δάσκαλος από την επαρχία που διδάσκει σε ένα σχολείο της πόλης, παιδιά μεταναστών που μιλούν άλλη γλώσσα από την ελληνική, ο δάσκαλος από την πόλη που διδάσκει στο απομονωμένο ορεινό χωριό, ο μαθητής από την Αθήνα που φοιτά σε σχολείο της επαρχίας, αλλά και άλλες. Στα παραπάνω παίρνουμε υπόψη μας παράγοντες όπως η κοινωνική τάξη, ο τόπος καταγωγής, η εθνοτική υπαγωγή. Αν λαμβάναμε υπόψη μας και τον παράγοντα φύλο, θα μπορούσαμε να περιγράψουμε την πολιτισμική ετερότητα με ακόμη πιο σύνθετους όρους.
Ένα ακόμη παράδειγμα από το σχολείο μάς βοηθά να υπογραμμίσουμε τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους εκφράζεται η πολιτισμική διαφοροποίηση.
Το να μάθουν οι μαθητές να κρατάνε ένα μολύβι ή να κάθονται σε ένα θρανίο σημαίνει να μάθουν ένα νέο πολιτισμικό κώδικα που αναφέρεται
- στη χρήση του σώματος
- στη σημασιοδότηση αντικειμένων
- στη διαχείριση συμβόλων
- στην οργάνωση του χώρου
δηλαδή σε ένα σύνολο από γνωστικές και συμβολικές εμπειρίες.
Άρα οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται μέσα στη σχολική τάξη
να επαναπροσδιορίσουν το οικείο σε αυτούς σύστημα σημασιών μέσα από το οποίο προσλαμβάνουν τον κόσμο και σχετίζονται με άλλα υποκείμενα.
Ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται απέναντι σε αυτά που τους ζητάει το σχολείο διαφέρει όχι μόνο γιατί εξαρτάται από τις ιδιαίτερες πολιτισμικές εμπειρίες κάθε παιδιού (αν λάβουμε υπόψη μας τους παράγοντες που μόλις αναλύσαμε), αλλά και γιατί καθένας και καθεμία διαχειρίζεται με διαφορετικό τρόπο τις πολλαπλές του υπαγωγές.
|
